पूर्वी नवलपरासीमा प्राकृतिक खेतिको अनुषन्धान सफल / विषादीको मात्रा न्यून पाईयो

कावासोती ।   विषादी प्रयोगमा न्यूनिकरण गरि सुरक्षित तरकारी उत्पादन गर्न पूर्वी नवलपरासीमा थालिएको प्राकृतिक खेतिको अनुषन्धान सफल भएको छ ।
कावासोती नगरपालिका – १६ डण्डामा जिल्लामैै पहिलो पटक यस किसिमको खेति गरिएको हो । प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजना पूर्वी नवलपरासी ‘तरकारी जोन ’ कार्यक्रम मार्फत् स्थानीय कृषि फर्मसंगको सहकार्यमा पहिलो पटक प्राकृतिक खेतिको अनुषन्धान गरिएको हो । कावासोती १० का यूवा सन्देश तिमिल्सिनाले टमाटरमा प्राकृतिक खेतिको अनुषन्धान गर्नुभएको हो । ७ वर्ष अघि रामपुर क्याम्पस चितवनमा कृषिमा स्नातक तह अध्ययन सकेर विभिन्न ठाउँमा जागिरे जीवन बिताउनुभएका तिमिल्सिनाले आफ्नै ठाउँमा केहि नयाँ र सबैका लागि फाईदा पुग्ने काम गर्नुपर्छ भन्ने लक्ष्यका साथ थालेको प्राकृतिक खेति सफल भएको हो ।

गत वर्षको माघदेखि उहाँले खेति सुरु गर्नुभएको थियो । उहाँले पाँच कठ्ठा क्षेत्रफलमा सूर्य १११ जातको टमाटर लगाउनुभएको छ । उहाँले उत्पादन गरेको उक्त टमाटरमा विषादीको मात्रा निकै कम पाईएको छ । उहाँले उत्पादन गरेको टमाटरको चितवन स्थीत विषादी अवशेष द्रुत विश्लेषण परीक्षण प्रयोगशालामा गरिएको परिक्षणमा रुकावट प्रतिशत कार्बोनेट १.२५३९ र अर्गानो फस्फेट ०.९६२७ मात्रै पाईएको प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजना,परियोजना कार्यान्वयन इकाई पूर्वी नवलपरासीका प्रमुख तथा वरिष्ठ कृषि विकास अधिकृत विष्णु प्रसाद शर्माले बताउनुभयो । टमाटरको नतिजाले आफुहरु समेत अचम्म परेको उहाँले बताउनुभयो । शर्माका अनुसार तरकारीमा रुकावट प्रतिशत ३५ प्रतिशत भन्दा कम देखिएमा खानयोग्य हुन्छ, ३५ देखि ४५ प्रतिशत क्वारेन्टाईमा राखेर मात्र प्रयोग गर्न मिल्छ । ४५ प्रतिशतभन्दा बढी भएमा खान योग्य मानिदैन् फाल्नुपर्छ । ‘यसरी तरकारीमा विषादीको मात्रा निकै कम आउनु भनेको हाम्रो प्रयास सफल भएको छ । अब प्राकृतिक खेति प्रणालीको विस्तारमा कार्यालयले काम गर्छ । ’ शर्माले भन्नुभयो ।
टमाटरको नतिजा राम्रो आएपछि कार्यालय मार्फत् प्रमुख जिल्ला अधिकारी मनमाया पंगेनी तथा अन्य सरोकारवालालाई खेतमै पुगेर निरिक्षण गराईएको थियो । उपभोक्ता सम्म सन्देश पु¥याउने उदेश्यले बोटबाट तत्कालै टमाटर टिपेर प्रजिअ पंगेनी , कार्यालय प्रमुख शर्मा , कृषक तथा सहभागि सबैले काँचो टमाटरलाई सोझै खाने कार्यक्रम समेत गरिएको थियो । भनेका कुरामा जोकोहिले विश्वास नगर्न पनि सक्ने हुँदा टमाटर खाने कार्यक्रम गरिएको कार्यालयका सुचना अधिकारी रवि किरण अधिकारीले बताउनुभयो ।
प्रजिअ पंगेनीले अहिलेको कोभिड – १९ को महामारीमा विषादी रहित खाद्यान्नको सेवन गर्नु आवश्यक देखिएको समयमा यस किसिमको काम हुनु राम्रो पक्ष भएको बताउनुभयो । सबै उपभोक्ताको भान्छामा विषादी रहित खाद्यान्न पु¥याउनु सके पनि धेरै रोगबाट बच्न सकिने भन्दै सबै मिलेर यस कार्यको प्रचारप्रसार गर्नु जरुरी रहेको उहाँले बताउनुभयो । प्रजिअ पंगेनीले भन्नुभयो – ‘उपभोक्ताहरु पनि सचेत हुनु जरुरी छ । कोभिडको अहिलेको समयममा मात्रै होईन् रोगबाट बच्न सधैँ यस्तै प्राकृतिक तथा आयुवेर्दिक वस्तुको सेवनलाई हामिले जोड दिनुपर्छ । ’

तरकारीमा राखिने विषादीले मानिषको स्वास्थ्यमा ठूलो असर पु¥याईरहेको छ । विभिन्न दीर्घरोग समेत विषादीकै कारण निम्तिरहेको छ । विषादीको उचित र ठिक मात्रामा प्रयोग गर्नुपर्छ भन्ने कृषकहरुलाई सचेतनाका कार्यक्रम गरिरहदा समेत कतिपयले उत्पादनमा बृद्धि गर्ने ध्याउन्नमा जथाभावी विषादीको प्रयोग गरेर मानव स्वास्थ्यमा असर पु¥याउने काम गरिराखेका छन् । यस किसिमको कार्य किसानले गर्नुहुँदैन भन्ने आफ्नो मान्यता रहेको र प्राकृतिक प्रणालीबाट समेत हाम्रै ठाउँमा उत्पादन गर्न सकिन्छ भन्ने कुरालाई प्रमाणित गर्न यस कार्य थालनी गरेको तिमिल्सिनाले बताउनुभयो । ‘मानिषले सदैव सकारात्मक सोँच राख्नुपर्छ तब मात्रै घरपरिवार , समाज र देशको विकास सम्भव छ , यसै कुरालाई मैले मनन गर्दै खेति सुरु गरेको हो । आज सफल हुँदा निकै खुसी छु । ’ तिमिल्सिनाले भन्नुभयो – ‘लगानी अनुसारको प्रतिफल पाएको त छैन् तर, मैले हरेस खाएको छैन् । मैले यसलाई निरन्तरता दिन्छु । उपभोक्ता र किसान सबैले एक न एक दिन बुझ्नुहुनेछ । रसायनिक विषादीको प्रयोगलाई निरुत्साहित गर्नुपर्छ भनेर । ’
प्राकृतिक ( अर्गानिक) खेतिमा लगानी बढि लाग्ने र मूल्य पनि बढि पर्ने हुँदा उपभोक्ताहरुले विषाद प्रयोग भएका तरकारी खरीद गर्ने गरेको उहाँ बताउनुहुन्छ । तर दुई पैसा बढि तिरेर स्वास्थ्य रहन मदत पुग्छ भन्ने कुरामा उपभोक्ताले चासो नदिने गरेको उहाँको गुनासो छ । ‘काठमाण्डौँ र पोखरा लगायतका केहि सहरमा मात्रै प्राकृतिक उत्पादनमा उपभोक्ताले जोड दिएको पाएको छु अन्यत्र त्यस्तो छैन् । कावासोतीमा त महङ्गो भनेर व्यापारीले लैजान खोज्दैनन् । उपभोक्ताले कसरी किन्ने ? ’
पहिलो वर्ष टमाटरमा मात्रै यस किसिमको अनुषन्धान गरेको तर आउदो वर्षबाट सबै किसिमका तरकारीमा प्राकृतिक पद्धतीबाट खेति गर्ने सोँच बनाएको उहाँको भनाई छ । ती तरकारीका बीउ समेत स्थानीय जातका र आफैँ उत्पादन गर्ने उहाँले बताउनुभयो । बीउमा समेत विषादी मिसाउने कारण बीउ पनि आफैँले उत्पादन गर्ने योजना उहाँको छ ।
उहाँले करीब पाँच विघा क्षेत्रफलमा तरकारी खेति गर्दै आउनुभएको छ । प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजनाले पाँच कठ्ठा क्षेत्रफलमा प्राकृतिक खेतिको अनुषन्धान गर्न दुई लाख रुपिँया सहयोग गरेको हो ।
तिमिल्सिनाका अनुसार खेति गर्न प्राकृतिक पद्धतीबाट सम्भव छ, विषादी रहित उत्पादन भने सम्भव छैन् । तर , विषादी प्राङ्गारिक प्रयोग गर्न सके स्वास्थ्यमा असर गर्दैन् । उहाँले आफ्नै गाउँघर वरिपरि खेर गएका विभिन्न वस्तुहरुबाट प्राङ्गारिक विषादी तयार गरेर खेतिमा प्रयोग गर्नुभएको हो । प्रयोग गरेर खेर गएका वस्तुमा बोटबीरुवालाई चाहिने विभिन्न तत्व पाईने उहाँ बताउनुहुन्छ । सैलुङ्गमा काटेर खेर गएको कपाल , फालिएको अण्डाको खोस्टा , फालिएको जनावारका हडड्ी , जमिनमुनीको माटो , अदुवा , लसुन , दालचिनी , भेली , साकाहारी भेनेगर लगायतका वस्तुबाट उहाँले , प्राङ्गारिक विषादी र भिटामिन बनाउने गरेको बताउनुभयो । यी वस्तुलाई विभिन्न विधिद्धारा तरल पदार्थमा परिणत गरेर बोट विरुवाको पात र जरामा राख्ने गरेको उहाँले जानकारी दिनुभयो । उहाँले उत्पादन गर्ने भिटामिन र विषादीका लागि आवश्यक पर्ने पानी ‘वाटर सफ्टनेर डिभाइस ’ जडान गरेर मात्रै प्रयोग गर्नुभएको छ । यो डिभाईसले पानीलाई नरम बनाउने काम गर्दछ ।