एमालेको टुटफुट र सङ्कटमा बामदेव गौतमको भूमिका

विषय प्रवेश
नेपालको राजनीतिक इतिहासमा यतिबेला विश्वकै सर्वशक्तिमान् कम्युनिष्ट पार्टी नेकपाको फुट संसारका लागि प्रमुख समाचार बनेर आएको छ । २००४ सालमा गठन भएको नेकपाले झापा आन्दोलन, विभिन्न प्रजातान्त्रिक आन्दोलन, पञ्चायत विरोधी आन्दोलन, विभिन्न चरणका जनआन्दोलन र जनयुद्ध समेत पार गर्दै गणतन्त्रको समयमा आइपुग्दा आफूलाई नेतृत्व गर्ने अवसर पाएको हो । संसारमा कम्युनिष्टहरूले शक्ति र बन्दुकको आडमा मात्र सत्ताकब्जा गर्ने हो, जनमतबाट असम्भव हुन्छ भन्ने कुरालाई मदन भण्डारीको जनताको बहुदलीय जनवादको सिद्धान्तमा विचरण गर्दा त्यो भनाई असत्य सावित गराई नेकपाले जनमतबाटै सत्तामा पुगेको इतिहास रचेको थियो । जनमतबाट सत्तामा पुग्दा पनि करिब दुई तिहाइ बहुमतका साथ पुगेको भन्ने सन्देशले त संसारलाई नै अचम्मित पारेको थियो । दुई महाशक्ति राष्ट्र अमेरिका र भारतको लगभग प्रत्यक्ष दृष्टिमा नै कम्युनिष्ट नेपालबाट उदय हुनु पक्कै पनि सुखद समाचार थिएन । आखिर जुनसुकै हालतमा जसरी भएपनि साम, दाम, दण्ड, भेदका उपाय अपनाएर भएपनि यस्तो सरकार र कम्युनिष्टको बिगबिगीलाई अन्त गर्नुपर्छ भन्ने मनसाय अन्तर्राष्ट्रिय जगतको देखिन्थ्यो । वास्तवमा नेपालका कम्युनिष्ट पार्टीहरूबीचको मिलन हुनु सांसारिक चमत्कार एकातिर थियो भने यही कारण नै आखिर नेपालको दुई तिहाइको कम्युनिष्ट सरकार ढलाउन पर्याप्त आधार बनेर आएको कुरा बुझ्न सकिन्छ ।
यिनै परिवेशकाबिच देशी विदेशी शक्तिहरूले तासको घरजस्तो बनेको नेपाली कम्युनिष्टको एकतालाई खलबल पु¥याई पुरा ५ वर्ष अवधि पनि सरकारलाई काम गर्न नदिई ढलाउने काम भयो । त्यसका लागि केपी ओली र माधव नेपाल प्रमुख पात्र बनेर आएको कुरा छर्लङ्ग छ । सारमा यी दुई व्यक्तिको व्यक्तिगत ईर्ष्याको कारण पार्टी फुटको मूल आधार बन्न गयो र नेकपा फुटाएसँगै एमाले पनि फुटाउने षड्यन्त्र शुरु भएको कुरा बुझ्न गाह्रो छैन । नेकपा लगायत एमाले त फुट्यो तर त्यसका पछाडिका अन्य रहस्यहरू अरु आलेखमा पस्कने जमर्को गर्नेछु तर यस आलेखमा एमाले भित्रका एक हस्ती जसले एमाले फुट्दा पनि कुनै ठूलो भूमिका निभाउन नसकि फुटलाई बढावा दिएको देखिन्छ । ती व्यक्ति हुन् वामदेव गौतम । वामदेव गौतम र उनको भूमिका तथा राजनीतिक भविष्य समेतलाई यस आलेखमा चिरफार गर्ने प्रयास गरेको छु ।
वामदेवको विगत
कुनैबेला महाकाली सन्धी धोखा हो भन्दै राष्ट्रिय छवि बनाएर फरक सैद्धान्तिक धारलाई अडानका साथ पक्रेर अघि बढेका वामदेव गौतमले तत्कालिन पार्टी फुटाएर नेकपा माले बनाई असन्तुष्ट पक्षधरको ठूलो समूह लिएर आफ्नो शक्ति देखाउन सफल भएका थिए । तर उनै वामदेव यसपटकको एमाले पार्टी फुटिसक्दा पनि पार्टीमा गतिलो भुमिका निभाउन नसकि राजनीतिक भविष्य नै धरापमा पारेर बसेका देखिन्छन् ।
गत चुनावमा दुवै ठाउँबाट पराजित हुनु कतै वामदेवको भविष्य पतनतर्फ त गैरहेको छैन भन्ने कुरा अहिले आएर प्रमाणित हुन थालेको छ । ओली समूहसँग विद्रोह गर्दै माधव खेमामा उभिएका नेता कार्यकर्ताको ठूलो जमातलाई पनि विद्रोही स्वभाव भएका वामदेवले साथ दिन सकेनन् भने ओली समूहमा रहेर ओलीका कदममा साथ दिन पनि सकेनन् । यतिबेला उनी फरक धारको नेतृत्व गर्छु भनेर पार्टी एक गराउने आन्दोलनमा देखिएतापनि उनको भित्री ईच्छाले त्यो समेत काम गरिरहेको थिएन । उनी कहिले ओलीको बैठकतर्फ जान्थे भने कहिले माधव पक्षको भेलामा पनि पुग्थे । देशभरका नेता कार्यकर्ताले लगभग त्यतिबेलै कित्ताकाट गरी आफ्नो अस्तित्व बचाइरहेका बेला वा पार्टीलाई संकट परिरहेका बेला पनि बामदेवले संकट मोचन गर्न सकेनन् । दुवै पक्षलाई मिलाउने भित्री आकांक्षा पनि उनमा नभएको लक्षण देखिन्थ्यो । बरु कतातिरको पल्लाभारी हुन्छ त्यतैतिर आफू र आफ्नो सानो समूह जानसक्ने मौका पर्खिरहेका थिए । उनले त्यतिबेला गर्न नसकेको बोल्ड निर्णयका कारण वामदेव अहिलेसम्म पनि लगभग एक्लो रहेका छन् । पार्टीको फुटबाट पर्नसक्ने गम्भीर संकटको एकपटक सामना गरिसकेका वामदेवले यसपटक न त आफ्नो धारको छुट्टै पार्टी बनाउन सके न त कुनै समूहमा लाग्न सके । कता जाउँ भन्ने मन डुलाउँदै हिंडेका वामदेवले आफ्ना लागि ठूला ठूला बार्गेनिङ्ग दुवै पक्षतिर गर्न थाले । यसबाट उनको आकांक्षा प्रष्ट भएपछि ओली र माधव दुवै सशंकित भए । कुरा धेरै अघि बढिसकेको हुनाले उनलाई नै महत्व दिएर अघि बढ्नु आवश्यक दुवै पक्षले ठानेनन् । फलस्वरुप पार्टी अलग हुनै लाग्दा पनि उल्लेखनिय भूमिका वामदेवले निभाउन सकेनन् । आफ्नो छुट्टै समूह विभिन्न जिल्लामा समेत बनाइसकेका वामदेवले अन्तसम्म आफ्ना मान्छे जोगाउन पनि सकेनन् र अन्तमा यता न उताको भए ।
वामदेवको महत्वाकांक्षा
वामदेव गौतम नेपालको कम्युनिष्ट आन्दोलनका एक हस्ती हुँदाहुँदै एमालेको उपाध्यक्ष र उप प्रधानमन्त्रीसम्म पुग्न सके तर प्रधानमन्त्री बन्ने उनको आकांक्षा विगत निर्वाचनमा पराजय भएका कारण पुरा हुन सकेन । यसपटक उनले विजय हासिल गरेका भए प्रधानमन्त्रीको लागि बार्गेनिङ्ग गर्ने कुरा लगभग पक्कापक्की नै थियो । त्यसबाट ओली जस्ता महत्वाकांक्षी नेतालाई त ठिकै भयो तर वामदेवको जीवनमा ठूलो आकांक्षा पुरा नभएको अवस्था थियो । उनलाई कुनैपनि ठाउँको सांसद पद खाली गराई पुनः उपचुनाव गराई जिताएर सदनमा ल्याउने खेल पनि भए र उनको चरम ईच्छालाई लगभग पार्टीले स्वीकार गरिसकेको अवस्था पनि थियो । तर कार्यकर्ताहरुको व्यापक दबाबका कारण उनी आफैं उप चुनाव गराउन हच्किए र केही साख बचाए । यस्तैमा लगभग २ वर्ष व्यतित भएपछि बल्लतल्ल राष्ट्रिय सभामा उनलाई टेक्ने ठाउँसम्म पार्टीले राष्ट्रपतिबाट मनोनयन गर्ने एक मात्र पद दिई ठाउँ बनाइदियो र २ ठाउँबाट चुनाव हारेर संसद छिर्न नपाएको अवस्थामा त्यो अवसरलाई सहर्ष स्वीकार गरी राष्ट्रिय सभामा प्रवेश गरे । तर त्यहींबाट पनि वामदेवले कहिले राष्ट्रिय सभाको व्यक्ति पनि प्रधानमन्त्री बन्न पाउने कुरा उठाउँछन् भने कहिले यस्तै विवादित कुरा गरिरहेका छन् । त्यहाँ समेत उनले उच्च नेताको साख जोगाउन सके जस्तो लाग्दैन ।
पछिल्लो समय वामदेवले पार्टीमा रहेर आफ्ना कुरा नगरी पार्टी र देशलाई केन्द्रबिन्दुमा राखेर नेकपालाई फुट हुनबाट बचाउन सक्ने सम्भावना देखिन्थ्यो । प्रचण्डका निकट मानिने, राम्रो तर्कशक्ति भएका, अरुलाई राम्रोसँग संगठित गर्नसक्ने क्षमताको छवि उनमा थियो तर उनले त्यो अवसर देखाउन सकेनन् वा चाहेनन् । नेकपालाई फुटबाट जोगाउन सकेनन् त्यो आफ्नो ठाउँमा छ तर एमालेलाई समेत फुट हुन नदिन राम्रो भुमिका निर्वाह गर्नबाट उनी चुके । किनकि यतिबेला पार्टी फुट्नुपर्ने खास कारण नै केही थिएन । न त सैद्धान्तिक लडाईं थियो न त कुनै दुई पार्टीबिचको अन्तरद्धन्द्ध नै थियो । थियो त केवल २ जना व्यक्तिको व्यक्तिगत इगो र एकले अर्कोलाई पछार्ने वा बदला लिने मात्र उद्देश्य थियो । यस्तो बेलामा वामदेवले निकै चासो दिएर, दिनरात खटिएर, आफ्ना व्यक्तिगत आकांक्षालाई छाडेर ओली नेपाल दुवैलाई मिलाउन चाहेका भए सायद पार्टी फुट हुनबाट जोगिन पनि सक्थ्यो कि भनी अनुमान लगाउन सकिन्छ । तर त्यतिबेला वामदेवले फरक धारको समूह निर्माण गर्नतिर ध्यान दिए । उनलाई लागेको थियो कि एमाले तत्कालै फुटिहाल्न सक्दैन, लामो समय किचलो रहनसक्छ, बरु अर्ली अधिवेशन भई छिटो निकास निस्कन सक्छ । यो उपयुक्त अवसरमा पार्टीमा बसेर आफ्नो समूह निर्माण गरी पार्टी मिलाउने मध्यस्थकर्ताको निहुँमा काम गरेर शक्ति आर्जन गरेपछि आफूले चाहेको पद पाउन सकिन्छ भन्ने उनले सायद सोंचेको हुनुपर्छ । उनको यही सोंचाइले नै उनले पार्टीमा अथक प्रयास गरी पार्टी मिलाउन खोज्नुपर्नेमा त्यो गर्न सकेनन् । बरु यतिसम्म भन्न सकिन्छ कि वामदेवले त १० जना मध्यमार्गी नेताले जस्तो भुमिका पनि निभाउन सकेनन् ।
अन्तमा,
यसरी सरसर्ती हेर्दा वामदेवको व्यक्तिगत आकांक्षा, पार्टीमा आफ्नो मजबुत उपस्थिति, आगामी अधिवेशनबाट अध्यक्ष हुने र आगामी निर्वाचनपछि प्रधानमन्त्री बन्ने उनको दृढ ईच्छा भएको हुनसक्छ । यस्तै कुराले गर्दा उनको सोंच टाढासम्म पुग्न सकेन र दोहोरो भुमिकामा देखापरे । यसको ज्वलन्त उदाहरण माधव पक्षमा आफ्नो श्रीमतीलाई सनाखत गराई आफुलाई कहिले ओलीतिर भन्न भ्याउँछन् भने कहिले माधवतिर नै हो भन्न भ्याउँछन् । हाल अब ओलीतिर छैन भनेर घोषणा गरेर माधवतिर लागेका वामदेव फेरि माधवतिर पनि धोखा भयो भनी छटपटाउन थालेको गुनासो सुनिन्छ । किनकि त्यहाँ पनि उनले हुने नहुने व्यक्तिगत आकांक्षाका कुराहरु राखेर ठूलै पद हात पार्न नसक्ने देखेपछि खटपट शुरु भैसकेको अनुमान लगाउन सकिन्छ । वामदेव गौतमका यस्तै गतिविधिका कारण कतै उनको राजनीतिक भविष्य अँध्यारो त हुने होइन भनी सहजै अनुमान लगाउन सकिन्छ ।